Ở độ cao hơn 1.500m, nơi mây mù phủ quanh năm và đất lạnh gần như chẳng cho gì mọc được ngoài cỏ dại và rừng già, có những người lặng lẽ bám rừng trồng sâm. Họ không gọi đó là “quốc bảo” như cách người ta thường nói ở hội thảo hay truyền thông. Với họ, cây sâm Ngọc Linh là một hành trình nhiều hy vọng, nhiều rủi ro, và rất ít bảo chứng.
Chẳng sâm nào tự kể chuyện – Sâm Ngọc linh còn khó hơn _ Chúng tôi phải lên đường.
Người dân sống dưới chân núi Ngọc Linh từng ví rừng như người mẹ. Rừng cho củi, cho nước, cho thú rừng. Nhưng từ ngày có sâm, người ta bắt đầu nói đến rừng như một kho báu, dù không phải ai cũng được chạm tay vào. Những hộ dân đầu tiên trồng sâm là người Xê Đăng, sống rải rác ở các xã thuộc huyện Nam Trà My (Quảng Nam) và huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum). Từ trồng theo truyền thống, họ dần học cách tạo vườn dưới tán rừng, dựng hàng rào, đặt camera, thậm chí viết nhật ký cây sâm từng ngày như một cách bảo vệ “vàng sống”.
Không có biển quảng cáo hay lời giới thiệu sẵn có. Không có tấm biển chỉ đường nào ghi: “Lối vào vùng sâm quý”. Hành trình khám phá Sâm Ngọc Linh luôn bắt đầu bằng sự kiên nhẫn – và kết thúc bằng sự kính trọng.
Khó khăn lớn nhất của người trồng sâm không phải là kỹ thuật, mà là thời gian và sự bất định. Trồng sâm không như trồng rau hay trồng chuối. Một cây sâm phải mất ít nhất 5 năm mới có thể thu hoạch. Trong 5 năm đó, nếu một trận mưa đá bất thường, một đợt sương muối, hay tệ hơn là một vụ trộm, người trồng có thể trắng tay. Đó là lý do rất nhiều hộ dân nghèo chọn bán sâm non hoặc bán lại vườn sâm cho các nhà đầu tư ngay từ năm thứ hai, vì không thể gồng mình qua năm thứ ba, thứ tư đầy rủi ro.
Sâm Ngọc linh _Rễ quý, đất thiêng, và sự cẩn trọng không thể vội
Không phải cứ đến là thấy sâm. Bởi Sâm Ngọc Linh chỉ mọc ở độ cao từ 1.200m đến hơn 2.000m, trong điều kiện ẩm lạnh đặc trưng, dưới tán rừng nguyên sinh. Cây sâm mọc thấp, chỉ cao hơn một gang tay, lá hình chân vịt, hoa nhỏ màu tím, rễ nằm sâu dưới lớp thảm mục dày. Nó không bắt mắt, không phát sáng, không kêu gọi. Và chính điều đó làm nên phẩm giá.
Người Xê Đăng gọi đây là “cây thuốc giấu” – vừa là truyền thống, vừa là bản năng bảo vệ những gì thiêng liêng. Muốn biết chỗ sâm mọc, phải có niềm tin. Không phải tiền, không phải danh tiếng – mà là mối quan hệ dài lâu với dân làng và già làng.
Sâm Ngọc linh – Hơn cả dược liệu, đó là một phần linh hồn núi rừng
Không ngoa khi gọi Sâm Ngọc Linh là quốc bảo. Với hơn 52 hoạt chất quý hiếm (gấp 2 lần nhân sâm Hàn Quốc), loại sâm này không chỉ tăng sức đề kháng, giúp bồi bổ cơ thể mà còn hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý phức tạp. Nhưng với người bản địa, sâm không chỉ là thuốc. Đó là món quà mà rừng ban cho – và phải sống tử tế mới xứng đáng để giữ.
Mỗi gốc sâm là một kho báu. Mỗi rễ sâm là một chứng tích về thổ nhưỡng, khí hậu, và sự gắn bó bền bỉ giữa con người và thiên nhiên. Không ai cầm rễ sâm để ngắm. Người Xê Đăng bọc rễ sâm trong lá rừng, cẩn trọng và lặng lẽ như thể trao lại một phần núi cho người đến sau.
Du lịch khám phá không đơn thuần là chụp hình
Lễ hội Sâm Ngọc Linh là cơ hội hiếm để người ngoài được tiếp cận phần nào thế giới ấy. Đừng mong sẽ “xách balo và thấy sâm”. Nhưng bạn có thể đến, nghe người dân kể chuyện, xem cây giống được ươm thế nào, nhìn cách họ chế biến rượu sâm, mật ong sâm, hay trà sâm… Đó là cả một hệ sinh thái – không hề hào nhoáng nhưng đầy trân trọng.
Sâm Ngọc Linh không phải món quà dễ dãi. Nhưng nếu có lòng, bạn sẽ hiểu: vẻ đẹp của nó nằm ở chỗ không dễ gì thấy được.
