Sâm Ngọc Linh là một trong những loại dược liệu đắt đỏ và đặc hữu nhất thế giới. Nhưng để biến quốc bảo thành ngành kinh tế bền vững, cần hơn một nguồn vốn lớn. Tôi là đại diện một doanh nghiệp đầu tư vào trồng sâm hơn 7 năm nay. Trồng sâm không giống nuôi hy vọng. Đó là hành trình cần sự tỉnh táo, dài hơi, và cả sự tôn trọng tuyệt đối với thiên nhiên.
Khi chúng tôi chọn tái sinh rừng, trước khi trồng sâm
Tôi từng đi khảo sát nhiều vùng trồng dược liệu trên toàn bộ mãnh đất hình chữ S Việt Nam. Nhưng không vùng nào khiến tôi phải dừng lại lâu như vùng núi Ngọc Linh. Ở độ cao trên 1.200m, khí hậu ẩm lạnh quanh năm, cây sâm sinh trưởng chậm nhưng bền. Và điều khiến tôi quyết định bắt đầu không phải vì tiềm năng kinh tế, mà vì đây là loại cây không thể nhân rộng đại trà. Nó sống nhờ rừng, chứ không sống trong nhà kính.
Ngày đầu, công ty tôi thuê đất rừng. Tôi không dựng trại. Tôi tái sinh lại rừng tại những nơi đã bị trọc hóa trước. Bỏ hai năm đầu chỉ để hồi phục đất, trồng cây tán che, dọn cỏ và phân vùng sinh học. Năm thứ ba mới bắt đầu gieo giống. Mỗi hốc sâm có toạ độ, mã hóa và gắn thẻ theo dõi. Đội kỹ thuật lập bản đồ sinh trưởng từng lô, kiểm tra định kỳ chỉ số đất, độ ẩm, tán rừng. Từng rễ cây phải sống hòa trong hệ sinh thái. Nếu đất bị xói mòn, nếu có khai thác lâm sản, sâm sẽ chết.
Bắt đầu từ rừng, không bắt đầu từ lợi nhuận
Có người hỏi: làm vậy có lời không? Tôi không phủ nhận – có. Nhưng lợi nhuận trong ngành sâm không đến từ việc bán nhanh. Nó đến từ uy tín. Chúng tôi không chạy theo sản lượng, mà theo chuẩn hóa. Mỗi củ sâm phải truy xuất được nơi trồng, tuổi đời, điều kiện sinh trưởng. Nếu không xây được lòng tin từ đầu chuỗi – thì đừng nghĩ đến phát triển bền vững.
Chúng tôi không làm một mình. Phải hợp tác với người dân. Phải chia sẻ quyền lợi. Có vụ trộm sâm xảy ra, chúng tôi không xử lý bằng pháp lý, mà ngồi lại với trưởng bản. Sâm là tài nguyên quý, nhưng rừng mới là thứ không thể thay thế. Nếu không khiến người dân thấy mình là một phần trong hành trình ấy, sâm sẽ mãi là một thứ bị tranh giành, chứ không phải gìn giữ.
Sâm chỉ sống khi rừng được sống
Sau bảy năm, công ty chúng tôi thu hoạch vụ sâm đầu tiên. Không nhiều. Nhưng đó là những củ sâm đủ năm, sạch, được định chuẩn. Chúng tôi không bán lẻ. Chúng tôi đưa sâm đi chiết xuất, làm thành cao, viên nang, sản phẩm chăm sóc sức khỏe. Mỗi đơn vị đều có công bố chất lượng, tiêu chuẩn kiểm nghiệm, giấy phép rõ ràng. Không phải để khoe, mà để minh bạch.
Trồng sâm không dành cho ai nóng ruột. Sâm mất năm năm để trưởng thành, nhưng chỉ cần một tin đồn để sụp đổ uy tín. Tôi đã từng chứng kiến thị trường rối loạn vì hàng giả. Đó là lý do chúng tôi không tiếp tay cho hàng không rõ nguồn gốc. Không mua sâm “vượt biên”. Không bán hàng trôi nổi.
Không dựng trại, chúng tôi dựng lại hệ sinh thái
Tôi mong ngành sâm không trở thành một “cơn sốt” đầu tư. Sâm không phải là vàng. Nó là sinh mệnh sống giữa rừng. Và rừng thì không tăng sản lượng theo biểu đồ doanh thu. Đầu tư vào sâm là đầu tư vào trách nhiệm. Phải đủ kiên nhẫn, đủ chuyên môn, và đủ đạo đức để giữ lấy thứ gọi là quốc bảo – không chỉ vì nó quý, mà vì nó xứng đáng được phát triển đúng cách.
